Co to jest VB-MAPP?

VB-MAPP łączy w sobie koncepcję analizy zachowań werbalnych, stworzoną przez Skinnera, przy jednoczesnym uwzględnieniu typowych dla rozwoju dziecka kamieni milowych, które stają się ramami dla programu diagnozy i terapii. Ma solidną podbudowę teoretyczną, powstało na podstawie wieloletnich badań, a także opiera się na doświadczeniu i wieloletniej praktyce analityków zachowania, logopedów, terapeutów zajęciowych, oligofrenopedagogów, psychologów oraz rodziców dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych.

Mówiąc o VB-MAPP musimy podkreślić, że jest to nieocenione narzędzie w konstruowaniu programów edukacyjno-terapeutycznych. Jego struktura pozwala na zastosowanie wyników do opracowania szczegółowego oraz zindywidualizowanego programu terapeutycznego, zaspokajającego potrzeby, jak i uwzględniającego możliwości badanego dziecka. VB-MAPP jest narzędziem do pracy z dziećmi z autyzmem, ale zgodnie z zaleceniami autora może być także pomocne w ocenie funkcjonowania neurotypowych dzieci z opóźnieniem mowy.

Opis narzędzia

Program VB-MAPP składa się z kwestionariusza i podręcznika. Kwestionariusz służy do oceny poszczególnych umiejętności konkretnego ucznia. Podręcznik zawiera opis procedury badania, dokładne instrukcje dotyczące oceny, interpretacji wyników, a także wskazówki , jak wyznaczać cele i przygotować programy terapeutyczne. VB-MAPP składa się z pięciu głównych części: ocena kamieni milowych, ocena barier, ocena gotowości do zmiany, analiza i śledzenie umiejętności oraz tworzenie programów. Ocena kamieni milowych obejmuje 170 kluczowych dla rozwoju umiejętności, które zostały podzielone na trzy poziomy rozwoju. Pierwszy poziom, oznaczony jest kolorem pomarańczowym i  obejmuje wiek od 0 do 18 miesięcy, poziom drugi to wiek od 18 do 30 miesięcy – kolor zielony oraz obejmujący okres od 30 do 48 miesięcy poziom trzeci – oznaczony kolorem niebieskim. Dzięki takim oznaczeniom wykres sporządzany w kwestionariuszu jak i samo korzystanie z narzędzia jest łatwe i czytelne. Chociaż ocena umiejętności kończy się na 48 miesiącu życia, VB MAPP nadaje się do badania również starszych dzieci o nieharmonijnym rozwoju. Nieodłączną częścią oceny kamieni milowych jest podtest „Badanie Wczesnych Umiejętności Echowych” (BWUE), którego adaptacji na język polski dokonała dr hab. Marzena Stępień z Uniwersytetu Warszawskiego.

Ocena kluczowych sfer

W zakresie oceny kamieni milowych dokonujemy oceny szesnastu kluczowych sfer:

1. mand (proszenie o rzeczy, aktywności, zakończenie aktywności, brakujące potrzebne elementy),
2. takt (nazywanie tego co widzę, słyszę, czuję),
3. umiejętności intrawerbalne (mówienie o tym, czego w danym momencie nie widzę, nie słyszę, nie czuję),
4. umiejętności echowe (naśladowanie wokalne),
5. naśladowanie motoryczne (motoryka duża, mała, naśladowanie czynności z przedmiotami),
6. czytanie (rozpoznawanie i nazywanie liter, czytanie swojego imienia, etykietowanie obrazków),
7. pisanie (naśladowanie aktywności pisarskich, rysowanie w drodze, kopiowanie liter lub cyfr, pisanie swojego imienia),
8. reakcje słuchacza (wykonywanie czynności/ aktywności na polecenie, wskazywanie na polecenie odpowiednich obrazków i przedmiotów),
9. reakcje słuchacza w oparciu o funkcję, cechę i klasę (RSFCK) – wybór obrazków na polecenie na podstawie funkcji (np. Co możesz zjeść? jabłko), cechy (np. Co jest okrągłe i czerwone?) i klasy (np. Znajdź owoc),
10. analiza wzrokowa i dopasowywanie (wkładanie przedmiotów do pojemników, wkładanie elementów do sorterów, nakładanie elementów na kołki, uzupełnianie elementów do konturu, dopasowywanie identycznych i nieidentycznych przedmiotów i obrazków, kontynuowanie sekwencji, dopasowywanie elementów do kategorii, odwzorowywanie układów wieloelementowych),
11. samodzielna zabawa (spontaniczne angażowanie się w aktywności automatycznie wzmacniające),
12. zachowania społeczne i zabawa społeczna (nawiązywanie kontaktu wzrokowego, reagowanie na kontakt fizyczny lub bliskość drugiej osoby, spontaniczne podążanie za osobami i naśladowanie ich działań, zabawy w udawanie, wcielanie się w role, współdziałanie w zabawie, wspólne zabawy i gry),
13. spontaniczne wokalizacje,
14. struktury językowe (oceniamy między innymi: artykulację, rozmiar słownika, długość zdań, składnię czy odmiany fleksyjne),
15. reguły szkolne i umiejętności grupowe (rozumienie komunikatów wypowiadanych do grupy, reagowanie na polecenia i pytania wypowiadane do grupy, obserwowanie działań innych osób w grupie i podążanie za grupą),
16. matematyka (przeliczanie i odliczanie odpowiedniej ilości przedmiotów, rozpoznawanie i nazywanie cyfr, dopasowywanie ilości do liczby i odwrotnie).

Ocena barier

Drugim elementem programu VB-MAPP jest Ocena barier, w ramach której dokonuje się analizy 24 czynników mogących w znaczący sposób zakłócić proces uczenia się. Wśród barier można wyróżnić sześć głównych grup:

• zachowania trudne (np. płacz, agresja, ucieczka od wymagań),
• zaburzenia operantów werbalnych (np. nieobecny, słaby lub zaburzony repertuar mandów, taktów lub reakcji intrawerbalnych),
• zaburzone zachowania społeczne (zaburzone umiejętności społeczne, brak kontaktu wzrokowego),
• ograniczenia w osiąganiu znaczących celów (np. uzależnienie od podpowiedzi, przewijanie – zgadywanie odpowiedzi, słaba motywacja, brak generalizacji),
• specyficzne zachowania kolidujące z uczeniem się (np. autostymulacje, nadaktywność
• ograniczenia fizyczne lub medyczne (takie jak problemy ze spaniem, problemy ze wzrokiem, słuchem lub padaczka).

Każdą z barier ocenia się na podstawie opisu z podręcznika w skali od 0 do 4. Wynik 0 oznacza brak problemu w ramach danej bariery, uzyskanie noty 1 oznacza sporadyczne pojawianie się problemu, z koniecznością monitorowania go, ale bez potrzeby wdrażania interwencji, wynik 2 oznacza, że terapeuta powinien dokładnie przeanalizować istniejący problem i w niektórych wypadkach powinien wprowadzić program terapeutyczny, aby zniwelować problem. Natomiast wyniki równe 3 i 4 są związane z bezwzględną koniecznością wprowadzenia interwencji w celu likwidacji barier. Dokonanie oceny barier powinno prowadzić do umożliwienia dziecku optymalnego korzystania z procesu nauczania. Eliminowanie zachowań niepożądanych musi iść w parze z rozwijaniem nowych, funkcjonalnych umiejętności. Czasami likwidacja barier powinna być pierwszym etapem interwencji terapeutycznej, zanim uczeń będzie w stanie podjąć naukę. Dodatkowo zidentyfikowanie barier powinno skłonić terapeutę do przeanalizowania własnego warsztatu pracy, ponieważ za powstawanie wielu barier odpowiedzialny jest niestety nauczyciel nieumiejętne stosujący techniki uczenia, wzmocnienia lub podpowiedzi.

Ocena gotowości do zmiany

Trzecią częścią programu VB-MAPP jest ocena gotowości do zmiany. Dzięki tej ocenie możemy określić, w jakim środowisku edukacyjno-terapeutycznym dziecko najbardziej efektywnie będzie realizować swoje potrzeby edukacyjne. Część uczniów z opóźnieniami w rozwoju potrzebuje edukacji ustrukturalizowanej, nauczania 1:1 oraz dużej ilości wzmocnień zewnętrznych. Z kolei inni uczniowie, pomimo trudności rozwojowych, mogą swobodnie korzystać z włączania w grupy zdrowych rówieśników. Dzięki ocenie gotowości do zmiany decyzje dotyczące wyboru formy nauczania są podejmowane na podstawie rzetelnej oceny umiejętności dziecka. Ostatnie dwie części VB-MAPP to „analiza zadań i śledzenie umiejętności” oraz „tworzenie programów i dobór celów do programów”. Analiza zadań i śledzenie umiejętności to około 900 zadań, dzięki którym nauczyciel może jeszcze bardziej pogłębić analizę umiejętności dziecka, a także zyskać pomysły na dodatkowe ćwiczenia do programów edukacyjno-terapeutycznych. Ostatnia część – Tworzenie programów i dobór celów do programów to podsumowanie całej diagnozy VB-MAPP. Znajdują się tam instrukcje do interpretacji wyników oceny na każdym z poziomów oraz sugestie jak wybrać cele i pierwsze programy dla dziecka.
WIĘCEJ