Stosowana Analiza Zachowania

Bodźce poprzedzające stanowią informację, czy w danym momencie wzmocnienie jest dostępne (bodźce różnicujące) czy też nie (bodźce wygaszeniowe). Dodatkowo bardzo ważne znaczenie w kształtowaniu zachowania mają operacje motywacyjne (MO). To one, w rezultacie deprywacji bądź nasycenia, zmieniają w danym momencie wartość wzmocnienia (wzmocnienie jest bardziej lub mniej pożądane).

Konsekwencje wzmacniające to te, które spowodują, że w przyszłości dane zachowanie będzie pojawiało się częściej. Wśród konsekwencji wzmacniających należy wymienić wzmocnienia pozytywne (polegające na dostarczeniu po zachowaniu pożądanego bodźca) oraz wzmocnienia negatywne (polegające na usunięciu po zachowaniu bodźca awersyjnego). Z kolei konsekwencje karzące powodują, że w przyszłości dane zachowanie będzie występowało rzadziej lub zupełnie przestanie się pojawiać. Kary, podobnie jak wzmocnienia, dzielimy na pozytywne (dostarczenie niechcianego bodźca w konsekwencji zaangażowania się w zachowanie – np. dodatkowa praca, wysiłek) oraz negatywne (odebranie pożądanego bodźca na skutek niepożądanego zachowania).

Powszechnie funkcjonuje wiele mitów na temat Analizy Zachowania, czy też ogólnie metod behawioralnych. Jednym z mitów jest przekonanie, że techniki behawioralne skupiają się przede wszystkim na stosowaniu procedur karzących. Jest to błędne przekonanie, ponieważ Analiza Zachowania służy rozwijaniu adekwatnych zachowań w repertuarze jednostki głównie w oparciu o konsekwencje wzmacniające, które są dużo bardziej skuteczne.

Badania w zakresie Analizy Zachowania są oparte na pięciu podstawowych założeniach: determinizmie, empiryzmie, prostocie wyjaśnień, manipulacjach naukowych i sceptycyzmie naukowym. Determinizm zakłada, że każde zachowanie ma swoją przyczynę i to właśnie zadaniem specjalisty jest odnalezienie funkcji danego zachowania. Empiryzm zakłada, że wszystkie badania naukowe muszą bazować na tym co obiektywne i obserwowalne, a nie na subiektywnych odczuciach specjalisty. Prostota wyjaśnień zakłada, że w pierwszej kolejności należy szukać najprostszych rozwiązań i odpowiedzi, zanim sięgniemy po skomplikowane wyjaśnienia. Manipulacje naukowe zakładają, że wszelkie zależności powinny zostać potwierdzone badaniami naukowymi, natomiast sceptycyzm naukowy zakłada, że do teorii naukowych konieczne jest krytyczne podejście.

Wśród działów Analizy Zachowania znajduje się Stosowana Analiza Zachowania. Zajmuje się ona wykorzystywaniem teoretycznych założeń w celu wprowadzania zmian w zachowaniu, które są społecznie istotne, a jednocześnie udowadnia, że zmiany, które zaszły, rzeczywiście wynikały z wprowadzonych procedur.

Stosowana Analiza Zachowania ma bardzo praktyczne zastosowanie w terapii osób o zaburzonym rozwoju. Jej trzy główne cele to: po pierwsze, rozwijanie zachowań pożądanych (zarówno zwiększanie częstotliwości posiadanych w repertuarze, jak i kształtowanie nowych, ważnych na funkcjonowania umiejętności), po drugie, redukowanie zachowań niepożądanych (minimalizowanie występowania lub redukowanie do zera) i po trzecie, generalizacja i utrzymywanie efektów terapii, co jest nie mniej ważne niż pierwsze dwa cele.

Należy zaznaczyć również, że Stosowana Analiza Zachowania, według raportu Narodowego Centrum Autyzmu (National Autism Center), należy do grupy ustanowionych metod terapeutycznych, a więc takich, których skuteczność została potwierdzona licznymi badaniami naukowymi.

Więcej informacji na temat Analizy Zachowania:

• „Analiza Zachowania. Vademecum”, P. Bąbel, M. Suchowierska-Stephany, P. Ostaszewski, GWP, 2016.

„Analiza Zachowania od A do Z”, P. Bąbel, M. Suchowierska, P. Ostaszewski, GWP, 2015.